''Portfolio, project και… γραμματισμοί''

Ότι η ελληνική γλώσσα δεν διαθέτει ισχυρό δίκτυο προστασίας από την εισβολή ξένων λέξεων, συζητιέται εδώ και έναν αιώνα. Το ζήτημα είχε απασχολήσει όχι μόνο τον εμπνευστή της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων, Δημήτριο Βικέλα, αλλά και πολλούς άλλους «γλωσσαμύντορες», όπως περιφρονητικά ονομάστηκαν όσοι είχαν αντιρρήσεις με την άκριτη εισαγωγή ξενισμών στην Ελληνική. Η ίδια η γλώσσα, ως σύστημα, δεν έχει ούτε σύνορα, ούτε ακρίτες. Οι φρουροί της είναι οι χρήστες και οι γλωσσικές τους πρακτικές. Όπως π.χ. το κίνητρο για γλωσσικό δανεισμό και για τον εμπλουτισμό της έκφρασης με ξενισμούς. Οι λέξεις δεν έχουν, ούτε χρειάζονται, διαβατήρια για να ταξιδέψουν από μια γλωσσική επικράτεια σε μία άλλη. 
Γλωσσική μετανάστευση υπάρχει εδώ και χιλιετίες, είτε επειδή οι γλωσσικές κοινότητες γειτνιάζουν, είτε επειδή συμπίπτουν γεωγραφικά και συγκατοικούν στον ίδιο χώρο μετά από κατάκτηση ή μετακινήσεις πληθυσμών. Γλωσσικά δάνεια και αντιδάνεια είναι γνωστά στη γλωσσική ιστορία, ενώ τα γλωσσικά χρέη είναι τα μόνα που δεν αποπληρώνονται. Αλλιώς η Ελλάδα θα είχε πλουτίσει από την επιστροφή των γλωσσικών κεφαλαίων που διέθεσε η ελληνική γλωσσική τράπεζα σε πολλές γλωσσικές κοινότητες μέσα στους αιώνες, χωρίς Μνημόνια και χωρίς τρόϊκες…
Υπάρχουν, όμως, μερικές εποχές στη γλωσσική ιστορία που η εμμονή σε εισαγόμενες λέξεις είναι χαρακτηριστική. Το φαινόμενο δεν εξηγείται μόνο από την έλλειψη των αντίστοιχων όρων στην Ελληνική ή από την αδυναμία της γλώσσας μας να δημιουργήσει τους κατάλληλους όρους, τις λέξεις που αντιστοιχούν στις νέες έννοιες. Αναμφίβολα, οι εξελίξεις στον τομέα της Πληροφορικής σχετίζονται άμεσα με τους νέους γλωσσικούς μετανάστες, όπως λ.χ. το «φλασάκι», η «φλασιά», το «στικάκι», το bit και το byte. Αλλά ενώ τα τρία πρώτα απόκτησαν ήδη τη γλωσσική ιθαγένεια, προσαρμοζόμενα πλήρως στην ελληνική μορφηματική νόρμα, τα δύο τελευταία αρνούνται την πολιτογράφηση και ανθίστανται στις αφομοιωτικές πιέσεις, επιμένοντας στο σύγχρονο δόγμα του «σεβασμού της διαφοράς». Και εμείς, αφοσιωμένοι επίσης στη νέα φιλοσοφία του μορφολογικού πολυπολιτισμού, συνεχίζουμε να λέμε  “bit” και “byte” και να γράφουμε «μπιτ» και «μπάϊτ», με ή χωρίς το προθήματα κίλο-, μέγα- και γίγα. Αν, όμως, η Πληροφορική ως νέος κλάδος έχει κάποια ελαφρυντικά να μην μπορεί ακόμη να προσαρμόσει τις δάνειες λέξεις, η Παιδαγωγική, ως αρχαιότερη Επιστήμη, τι ελαφρυντικά έχει; Φοβάμαι, κανένα. Όροι ελληνικοί υπάρχουν για τις ξένες λέξεις, καθώς ουδέν νεώτερον από το παιδαγωγικό μέτωπο σε επίπεδο περιεχομένου. Ή, μήπως, όχι; Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και των μαθητών, μας λένε οι μανδαρίνοι του υπουργείου, αλλά και μερικοί θαυμαστές της αισθητικής των ευρωπαϊκών γλωσσών από τα ελληνικά Πανεπιστήμια, δεν θα γίνεται όπως παλιά, αλλά με βάση μοντέρνες μεθόδους, όπως π.χ. η μέθοδος του “portfolio”. Η λέξη αυτή κοσμεί, πλέον, τις ανακοινώσεις του υπουργείου και των συμβουλευτικών του οργάνων, αλλά και τις σελίδες των εγχειριδίων που δίνουν πανεπιστημιακοί στους φοιτητές τους. Ο «σεβασμός στη διαφορά» είναι προφανής: ούτε «πορτφόλιο», ούτε «φάκελος», ούτε «χαρτοφυλάκιο», ούτε «ντοσιέ», ούτε «πορτοφόλι». Αλλά “portfolio”. Διότι προφανώς άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Δεν είναι πρέπον να απομυθοποιείται άνευ λόγου και αιτίας η υψηλή έννοια που περικλείει η λέξη “portfolio” με την κοινότοπη και ιστορικά βεβαρυμένη και πεζή, αλλά απολύτως κατανοητή, λέξη «φάκελος». Ούτε καν με ελληνικούς χαρακτήρες επιτρέπεται η γραφή της, για να μη χαθεί το άρωμα της προόδου και του εκσυγχρονισμού που αποπνέει το νέο γλωσσικό δάνειο. Έτσι, θα δημοσιευθεί αυτούσια στο ΦΕΚ, για να αποκτήσει την ανάλογη επισημότητα. Γιατί να στερήσουμε από τον εκπαιδευτικό, που θα το μελετήσει για να δει πώς θα αξιολογηθεί, τη χαρά να φανταστεί κάτι πολύ ωραίο πίσω από τη νέα λέξη; Ίσως να μην κατανοήσει αμέσως τι θέλει να πει ο ποιητής, αλλά βεβαίως θα καταλάβει ότι πρόκειται για κάτι πολύ σημαντικό και πολύ πρωτότυπο. Με την ελπίδα να δείξει εμπιστοσύνη στη νέα μέθοδο αξιολόγησης. Το “portfolio” θα αποκτήσει μεταφυσική διάσταση, θα γίνει «εικόνα» και «εικόνισμα». Αλλά μήπως δεν έγινε το ίδιο με το «project»;  Τη λέξη-σήμα για τη μεγάλη παιδαγωγική επανάσταση που ξεκίνησε από το Νηπιαγωγείο για να περάσει τώρα και στο Λύκειο; Αλίμονο στον εκπαιδευτικό που δεν ξέρει να διδάσκει με τη μέθοδο «πρότζεκτ» και παραμένει εγκλωβισμένος στη μέθοδο εργασίας του «εκσυγχρονιστή» Εξαρχόπουλου, την οποία ο ίδιος δανείστηκε μεν από το Σχολείο Εργασίας, αλλά τουλάχιστον δεν αισθανόταν την ανάγκη να τη λανσάρει στην εγχώρια παιδαγωγική αγορά μέσω ενός φανταχτερού ξενισμού. Διότι μπορεί η «νέα» μέθοδος «project» να είναι πιο παλιά από τον Εξαρχόπουλο, πρέπει όμως να παρουσιαστεί στο κοινό των εκπαιδευτικών ως η τελευταία λέξη της Παιδαγωγικής, έναν αιώνα μετά. Ανακαλύψαμε ξανά τον παιδαγωγικό τροχό, γιατί η πολιτική χρειάζεται φρέσκα συνθήματα, νέα ύλη για τα επικοινωνιακά παίγνια της εκπαιδευτικής πολιτικής. Πρέπει να μπορεί να εμπνεύσει, και γι’ αυτό δανείζεται καλές πρακτικές από την τέχνη της διαφήμισης. Δεν είναι έτσι, σας ακούω κιόλας να μου λέτε. Υπάρχουν και εισαγόμενες παιδαγωγικές έννοιες προσαρμοσμένες στη νόρμα της Ελληνικής. Δεν λέμε, π.χ. «literacy», αλλά «γραμματισμός». Πιο ελληνικά, δεν γίνεται. Σωστά, μόνο που για να καταλάβει κανείς τη λέξη, πρέπει πρώτα να μάθει καλά Αγγλικά. Ας πούμε, τι σημαίνει η αγγλική λέξη στην ειδική βιβλιογραφία της Παιδαγωγικής. Αλλιώς, ο «γραμματισμός» παραμένει αίνιγμα. Και, ίσως, εδώ να βρίσκεται το κλειδί για την ακατανίκητη ροπή της πολιτικής, αλλά και τμήματος των διακόνων της Παιδαγωγικής, για τη μεταφορά αγγλισμών, γαλλισμών και – προσεχώς, υποθέτω – γερμανισμών στον ελληνικό εκπαιδευτικό λόγο: ο αινιγματικός χαρακτήρας του νέου όρου. Η αδυναμία του ακροατή να συνδέσει τη νέα λέξη με ένα περισσότερο ή λιγότερο συγκεκριμένο φαινόμενο, έτσι ώστε η σημασία της να μένει «ανοιχτή» για εικαζόμενες υψηλές σημασίες, για σπουδαία πράγματα. Όπως οι εκπαιδευτικές «μεταρρυθμίσεις», οι πρώην και οι επόμενες. Οι ξενισμοί είναι λειτουργικά γλωσσικά εργαλεία στην υποβολή της σκέψης ότι εδώ γίνεται κάτι πολύ διαφορετικό και πολύ σπουδαίο. Υψηλό και καινοτόμο, ταυτόχρονα. Όπως η αξιολόγηση δια του “portfolio”, η διδασκαλία με τη μέθοδο  «project» και η διατύπωση των διδακτικών στόχων ως σχεδίων για την επίτευξη του «γλωσσικού», του «μαθηματικού», του «φυσικού», του «γυμναστικού» και του «ηθικού»…γραμματισμού. Και καλά οι πολιτικοί, το ξέρουμε ότι αντιγράφουν τις πρακτικές των διαφημιστών. Αλλά οι επιστήμονες τι λόγο έχουν να συμπράττουν; Η απάντηση στο ερώτημα είναι το “homework” για τον αναγνώστη. Και για να τον διευκολύνω, του δίνω μια νύξη: μερικές φορές, όταν δεν έχεις να πεις τίποτε νέο επί της ουσίας, γλωσσοκοπανάς με ξένες λέξεις, με την ελπίδα ότι στην αναμπουμπούλα θα βρεθούν κάποιοι να τσιμπήσουν. Μια απλή υπόθεση εργασίας…
συγγραφέας: Θανάσης Γκότοβος
*O Θανάσης Γκότοβος είναι καθηγητης Παιδαγωγικής του Πανεπιστημιου Ιωαννίνων. πηγή:http://www.aixmi.gr/index.php/portfolioprojectgrammatismo/